یکی از مهمترین وظایف کاربران پرسنل آزمایشگاه شناخت دقیق لوازم آزمایشگاهی و کار با تجهیزات آزمایشگاهی می‌باشد. همچنین مسلط بودن بر نحوه کار دستگاه‌ها، برخورد صحیح با دستگاه‌ها و تجهیزات در زمان خرابی، عیب‌یابی و برخورد مناسب در هنگام بروز سایر حوادث برای پرسنل آزمایشگاه مفید و کاربردی می‌باشد. در این بخش به بررسی وسایل و تجهیزات آزمایشگاهی مورد استفاده در آزمایشگاه‌های گوناگون می‌پردازیم.
لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی
کلیه لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی که در تمام آزمایشگاه‌ها مشترک بوده و عموما مورد استفاده قرار می‌گیرد شامل موارد زیر است:
1. هات پلیت
2. هیتر استایرر
3. شیکر لوله ورتکس
4. شیکر ارلن و بالن
5. فریزر آزمایشگاهی
6. هود شیمیایی
7. هود میکروبی لامینار فلو
8. آون (فور)
9. انکوباتور
10. شیکر انکوباتور
11. میکروسکوپ
12. ترازوهای آزمایشگاهی با دقت‌های مختلف
13. آب مقطر‌گیری یکبار تقطیر
14. آب مقطر‌گیری دوبار تقطیر
15. سانتریفیوژ و میکروفیوژ
16. بن ماری جوش (حمام آب)
17. اتوکلاو رومیزی و ایستاده
18. پیپتور
19. سمپلر ثابت، متغیر و چندکاناله
20. بورت اتوماتیک
21. شیشه‌آلات آزمایشگاهی
22. چینی‌آلات آزمایشگاهی
23. انواع میز بندی آزمایشگاه یک‌طرفه و دوطرفه
24. میز توزین
25. انواع شیرآلات آزمایشگاهی
در ادامه برخی از لوازم آزمایشگاهی را به صورت اجمالی بررسی می‌نماییم:
هات پلیت
هات پلیت، صفحه حرارتی است که برای ترکیب کردن و حل نمودن محلول‌ها و گرم کردن نمونه‌ها در آزمایشگاه کاربرد دارد و یکی از لوازم آزمایشگاهی عمومی محسوب می‌شود. این دستگاه در انواع هات پلیت مگنت‌دار و هات پلیت استیرر موجود می‌باشد و در آزمایش‌های مختلف دما و سرعت کاربرد دارد. مایعات با استفاده از مگنت درون ظرف بدون هیچ ارتباط مکانیکی مخلوط می‌شوند و به این ترتیب سرعت چرخش مایع داخل هات پلیت، شکل و اندازه مگنت تعیین می‌شود. در این دستگاه انرژی بهینه و سرعت دلخواه کاربر توسط برد الکترونیکی تامین می‌گردد و دمای صفحه حرارت دهنده بطور مداوم توسط ترموستات قیاسی دارای حباب حسگر، کنترل می‌شود.
آون یا فور
آون با فور خشک‌کننده از دیگر لوازم آزمایشگاهی است که برای خشک‌کردن و استریل کردن ظروف شیشه‌ای و فلزی در ازمایشگاه‌ها کاربرد دارد. این وسیله در انواع مختلفی موجود می‌باشد و عموما در دامنه حرارتی بین دمای اتاق تا 350 درجه سانتی‌گراد فعالیت می‌کند. برخی از انواع آون تا دمای 600 درجه سانتی‌گراد نیز قادر به فعالیت هستند. این دستگاه با نام‌هایی همچون “آون هوای داغ” یا “گرم خانه” نیز شناخته می‌شوند.
انکوباتور آزمایشگاهی
انکوباتور یکی از لوازم آزمایشگاهی است که برای کاربردهایی همچون
کنترل دما
کنترل رطوبت
و کنترل سایر شرایط محیطی برای نگهداری و کشت نمونه‌های آزمایشگاهی کاربرد دارد.
انکوباتور محفظه بسته و ایزوله‌ای می‌باشد که تا حد امکان از ورود و خروج دما و گازها به بیرون جلوگیری می‌کند. در این دستگاه هیتر قابل تنظیمی وجود دارد که توسط المنت‌هایی دما را بین 60 تا 100 درجه سانتی‌گراد افزایش می‌دهد. در این دستگاه سنسورهای دمایی برای تعیین دمای داخل انکوباتور تعبیه شده است. سیستم کنترل دمای موجود در این دستگاه از ترموکوپل‌های معمولی یا سیستم‌های مبتنی بر میکرو کنترلرها و plc تشکیل شده است و دمای درون دستگاه را در حد تعیین شده ثابت نگه می‌دارد.
برخی انکوباتورها، همانند انکوباتور یخچال می‌توانند دما را تا حد ممکن پایین آورند و برخی دیگر قادر به کنترل رطوبت یا سطح CO2 هستند. همچنین سیستم کنترل رطوبت، میزان رطوبت انکوباتور را تا حد تنظیم شده ثابت نگه می‌دارد و این کار توسط سنسورهایی برای نمونه‌برداری از رطوبت درون محفظه انجام می‌شود. این دستگاه رطوبت مورد نیاز خود را از مخزن آب و سیستم گرمایش انکوباتور تامین می‌کند. گازهای موجود در انکوباتور از طریق مخازن خارجی تامین می‌کنند و با استفاده از سنسورهای مخصوص اندازی‌گیری شده و توسط سیستم‌های PLC و میکروکنترلرها کنترل می‌گردد.
انکوباتورها در انواع گوناگونی موجود می‌باشند و دارای مشخصات و ویژگی‌هایی همچون
- سرعت (shake) قابل تنظیم
- مانیتورینگ پارامترها
- قابلیت برنامه‌ریزی برای تنظیم دما و رطوبت
هستند. این مشخصه‌ها برای مقادیر مختلف در فاصله‌های زمانی گوناگون قابل تنظیم هستند و تمامی این تغییرات به‌صورت الکترونیکی انجام می‌گردد.
چینی‌آلات و شیشه‌آلات آزمایشگاهی
شیشه و چینی‌آلات آزمایشگاه از دیگر لوازم آزمایشگاهی هستند. این شیشه و چنی‌آلات از جنس پیرکس و سایر متریال‌ها تولید شده و باید تاییدیه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی داشته باشند. مهمترین انواع شیشه‌آلات شامل
- بشر، ارلن، بالن ته‌صاف و ته گرد، بالن ژوژه
- بورت، استوانه مدرج، باریل، پتری‌دیش
- دسیکاتور شیردار و ساده
- شیشه‌آلات پودری و مایعی سفید و رنگی
- قیف دکانتور، قیف ساده
- لام و لامل
- پی‌پت
و … می‌باشد. همچنین چینی‌آلات آزمایشگاهی شامل بوته چینی، انواع کروزه، قایقک چینی، قیف بوخنر، کپسول چینی و … هستند.
ترازوی آزمایشگاهی دیجیتال
ترازوهای آزمایشگاهی دیجیتال یکی از لوازم آزمایشگاهی عمومی بشمار میروند و در انواع یک کفه‌ای، دوکفه‌ای و جیبی موجود می‌باشند. از آنجایی که عوامل محیطی همچون دما، رطوبت، نیروی جاذبه و هوا در اندازه‌گیری صحیح وزن مواد نقش دارند باید عوامل مهمی در نگهداری ترازوی آزمایشگاهی در نظر گرفته شود که در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره شده است:
1- ترازو باید در مکانی دور از جریان هوا، در وضعیت کاملاً افقی و در محلی ثابت و بدون ارتعاش قرار گیرد.
2- پیش از هر اندازه‌گیری ابتدا ترازو را صفر کنید.
3- از ظرف‌های کوچک برای وزن نمودن استفاده کنید و از بکار بردن ظروف پلاستیکی خودداری نمایید.
4- ظرف و ماده‌ای که قصد وزن نمودن آن را دارید پیش از توزین آنرا به حرارت اتاق برسانید.
5- از دست استفاده نکنید و به‌جای آن پنس را به کار ببرید.
6- از قرار دادن مستقیم مواد شیمیایی روی کفه ترازو خودداری نمایید و از ظروف توزین مانند بشر، شیشه ساعت و … استفاده کنید.
7- ماده‌ای که وزن می‌کنید را وسط کف قرار دهید.
8- ترازوی آزمایشگاهی را همیشه تمیز نگه‌دارید. در صورت ریختن مواد شیمیایی سریعا ترازو را با استفاده از الکل 70 درصد تمیز نمایید و عوامل بیولوژیکی را پاک‌سازی کنید.
9- برای اطمینان از دقت اندازه‌گیری‌ها علاوه برکالیبراسیون داخلی، در فواصل زمانی مشخص توسط وزنه‌های کالیبره با وزن معین، آن را بررسی نمایید.
